Τα πουλιά και οι συνήθειες ύπνου τους

Τα πουλιά κατηγοριοποιούνται σε δύο ομάδες: τα νυχτόβια και τα ημερόβια.

Τα περισσότερα είδη ανήκουν στα ημερόβια, δηλαδή μένουν άγρυπνα τις ώρες που υπάρχει ακόμα φως.

Τα νυχτόβια πτηνά, όπως οι κουκουβάγιες, μένουν ξύπνια το βράδυ. Όμως, σε κάποιον βαθμό όλα τα πουλιά έχουν ανάγκη τον ύπνο. Πως τον εφαρμόζουν;

Όχι, πάντως και τόσο διαφορετικά από τους ανθρώπους.

Ο ύπνος στα πουλιά

Τα θηλαστικά και τα πτηνά έχουν δύο φάσεις ύπνου:

• Τον αργό κυματιστό ύπνο (slow wave sleep), όπου δε βλέπουν όνειρα και είναι ανάλαφρος, και
• Τον βαθύ ύπνο που συνδέεται με έντονα όνειρα και χαμηλότερη εγκεφαλική δραστηριότητα, που καλείται REM (rapid eye movement).

Τα πουλιά περνούν σε φάση ύπνου REM που διαρκεί λιγότερο σε σύγκριση με τα θηλαστικά, περίπου 16 δευτερόλεπτα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο καθημερινός ύπνος σε φάση REM είναι χρονικά μικρότερος συνολικά.

Κάποτε, οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι μόνο τα θηλαστικά και τα πτηνά είχαν αυτά τα μοντέλα ύπνου, όμως πρόσφατα ανακάλυψαν ότι και κάποια ερπετά λειτουργούν παρόμοια.

Διαφορετικά είδη πτηνών έχουν αναπτύξει μοναδικούς τρόπους ύπνου, ώστε να ξεκουράζονται επαρκώς στην άγρια φύση.

Τα περιστέρια, για παράδειγμα, έχουν υιοθετήσει τον δυναμικό τρόπο ύπνου, δηλαδή ενώ συνήθως κοιμούνται τις τελευταίες ώρες του απογευματινού φωτός, αν γίνουν στόχοι των θηρευτών τους, μπορούν να αναπληρώσουν τον ύπνο τους τις βραδινές ώρες, χωρίς να επηρεαστεί ποσοτικά ο καθημερινός τους ύπνος.

Τα πουλιά που μεταναστεύουν, όπως τα σπουργίτια, μειώνουν δραστικά τις ώρες του ύπνου τους, χωρίς αυτό να επηρεάσει τη λειτουργικότητά τους.

Τα πλεονεκτήματα του ύπνου στα πτηνά

Ο ύπνος εξοικονομεί ενέργεια μειώνοντας τον μεταβολισμό, ενώ ακόμα διακόπτει τις δραστηριότητες που κοστίζουν τη σπατάλη της.

Για τα σπονδυλωτά ζώα ο ύπνος αποτελεί ένα ουσιώδες κομμάτι της εγκεφαλικής τους ανάπτυξης, καθώς ενδυναμώνει τα εγκεφαλικά κύτταρα και τη μνήμη.

Η έλλειψη, καθώς και η διακοπή του ύπνου μπορεί να επηρεάσει την εκμάθηση και την εξέλιξη της μνήμης στα νεαρά πτηνά.

Το τεχνητό φως, μπορεί επίσης, να παρενοχλήσει τον ύπνο ενός πτηνού, καθώς τον εμποδίζει στη φάση REM, ειδικά αν ζει σε αστική περιοχή, όπου αυτό το είδος φωτός κυριαρχεί σε υψηλή ένταση.

Κάποια αποπροσανατολισμένα πουλιά, μπορούν να πετούν σε κύκλους γύρω από το τεχνητό φως ή ακόμα χειρότερα μπορούν να χτυπήσουν πάνω σε κάποιο φωτισμένο κτίριο.

Ο ύπνος, επίσης βοηθάει στη βελτίωση των ικανοτήτων κάποιων πτηνών, όπως είναι το τραγούδι τους.

Το 2008, οι επιστήμονες ανακάλυψαν, ότι οι νεαροί σπίνοι Zebra εξασκούνται στο τραγούδι που ακούν από τους ενήλικους, όταν κοιμούνται.

Ασυνήθιστες συνήθειες ύπνου

Ο ύπνος έχει τα ορατά του οφέλη, όμως ο βαθύς ή χρονικά πολύς ύπνος, ίσως αποβεί επικίνδυνος μέσα στην άγρια φύση.

Κάποια είδη πτηνών ανάπτυξαν τα μοντέλα του ύπνου τους σε συνάρτηση με τις απειλές που δέχονταν από τους θηρευτές τους.

Οι πιγκουίνοι με το υποσαγόνιο μούσι αποφεύγουν τον πλήρη ύπνο, ώστε να είναι σε εγρήγορση καθώς προσέχουν τα μωρά τους.

Επιλέγουν να κοιμούνται στο "πόδι" και μπορούν να πάρουν μέχρι 10.000 "μικρουπνάκους" ημερησίως. Αυτοί αντιστοιχούν σε περίπου 11 ώρες συνολικού ύπνου.

Μία άλλη λύση για να αποφεύγουν τους εχθρούς τους, τα πτηνά, είναι να κοιμούνται με το 1 μάτι ανοιχτό.

Οι πάπιες και οι στρουθοκάμηλοι το πράττουν και λαγοκοιμούνται με το ένα μάτι ανοιχτό για να προσέχουν τις τυχόν επιθέσεις των θηρευτών τους.

Μπορούν τα πουλιά να κοιμούνται, όταν πετάνε;

Κάποια είδη πτηνών μπορούν να κοιμούνται με το ένα μάτι ανοιχτό, όταν πετάνε.

Το 2016, μια ομάδα επιστημόνων έκανε μία ρηξικέλευθη ανακάλυψη, όταν διαπίστωσε ότι ένα θαλασσοπούλι, που λέγεται "Frigatebird", μπορεί να κοιμάται εν πτήση.

Το ένα ή και τα δύο μέρη του εγκεφάλου του μπορούν να μείνουν αδρανή, όταν πετάνε επιτρέποντας, όμως αδιάλειπτα την πορεία του, όταν μεταναστεύει, χωρίς στάση για ύπνο.

Αν κάποιο Frigatebird κοιμάται με το ένα μάτι ανοιχτό, αυτό μάλλον γίνεται για να μη συγκρουστεί με άλλα πουλιά ή εμπόδια, παρά για να προσέχει τυχόν εχθρούς.

Εκτός από το επίτευγμα αυτό, αυτά τα πτηνά κοιμούνται λιγότερο από μία ώρα ημερησίως, όταν μεταναστεύουν.

Αποτελεί μυστήριο το πως ή γιατί δεν τους λείπει ο ύπνος.

Τώρα τελευταία οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι τα πετροχελίδονα κοιμούνται, επίσης εν πτήσει. Μόνο ένα είδος πουλιών πέφτει σε χειμερία νάρκη, ο "αιγοθάλης κεκράτης".

Η χειμερία νάρκη είναι μία κατάσταση ρυθμισμένης υποθερμίας που μπορεί να διαρκέσει από λίγες εβδομάδες, μέχρι και λίγους μήνες.

Στα ζώα που πέφτουν σε χειμερία νάρκη χαμηλώνει ο μεταβολισμός, η θερμοκρασία του σώματος τους και ο ρυθμός της καρδιάς τους, για να εξοικονηθεί περισσότερη ενέργεια συγκριτικά από εκείνη που θα γλύτωναν με τον ύπνο.

Τα πολύχρωμα φτερά του Αιγοθάλη Κεκράτη, παρέχουν το απαραίτητο καμουφλάζ στο έδαφος, μέσα στα λιβάδια ή τις θαμνώδεις περιοχές που κρύβεται.

Το κολιμπρί, ένα μικροσκοπικό πουλί, μπαίνει και αυτό σε μία παρόμοια κατάσταση ληθάργου.

Αυτή διαρκεί συνήθως λίγες ώρες, όμως μπορεί να πέσει και σε βαθύτερο ύπνο που, ίσως κρατήσει όλη τη νύχτα, κατά τη διάρκεια της οποίας η θερμοκρασία του σώματος του πέφτει κατά 7°C.

Οι επιστήμονες, ακόμα αναρωτιούνται πως το κολιμπρί μπορεί να ζεστάνει το σώμα του, όταν ξυπνήσει από τον βραδινό του λήθαργο, το πρωί.